შრომის კოდექსის მოკლე მიმოხილვა საქართველოში

1. შესავალი

1. ფიზიკური პირის ქმედუნარიანობა შრომითი ხელშეკრულების დასადებად იწყება 16 წლის ასაკიდან.

2. 16 წლამდე არასრულწლოვანთა ქმედუნარიანობა შრომითი ხელშეკრულების დასადებად გამომდინარეობს მათი კანონიერი წარმომადგენლის ან მზრუნველობის/მეურვეობის ორგანოს თანხმობით.

3. შრომითი ხელშეკრულება შეიძლება იყოს ზეპირი ან წერილობითი, ვადიანი ან უვადოდ.

4. შრომითი ხელშეკრულება იდება წერილობით, თუ შრომითი ურთიერთობა გრძელდება 1 თვეზე მეტ ხანს.

5. გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც შრომითი ხელშეკრულების ხანგრძლივობაა 1 წელი ან მეტი, შრომითი ხელშეკრულება იდება მხოლოდ განსაზღვრული ვადით, თუ არსებობს ერთ-ერთი შემდეგი გარემოება:

ა. სამუშაოს კონკრეტული მოცულობა უნდა შესრულდეს;
ბ. უნდა შესრულდეს სეზონური სამუშაოები;
გ. სამუშაოს მოცულობა დროებით გაიზარდა;
დ. დროებით შეჩერებული თანამშრომელი იცვლება;
ე. სხვა ობიექტური გარემოებები.

6. თუ შრომითი ხელშეკრულების ხანგრძლივობა 30 თვეზე მეტია, უვადოდ შრომითი ხელშეკრულება დადებულად ითვლება.

7. დასაქმებულთან დადებული ინდივიდუალური შრომითი ხელშეკრულების დებულება, რომელიც ეწინააღმდეგება საქართველოს შრომის კოდექსს, ბათილია იმავე დასაქმებულთან კოლექტიური ხელშეკრულება, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც ინდივიდუალური შრომითი ხელშეკრულება აუმჯობესებს დასაქმებულის პირობებს.

2. სამუშაო დრო

1. სტანდარტული სამუშაო დრო არ უნდა აღემატებოდეს კვირაში 40 საათს.

2. სამუშაო დღეებს (ან ცვლებს) შორის უწყვეტი დასვენების ხანგრძლივობა არ უნდა იყოს 12 საათზე ნაკლები.

3. თუ სამუშაო დღე 6 საათზე მეტია, დასაქმებულს აქვს შესვენების უფლება. შესვენების ხანგრძლივობა განისაზღვრება მხარეთა შეთანხმებით. თუ სამუშაო დღე არ აღემატება 6 საათს, შესვენების ხანგრძლივობა უნდა იყოს არანაკლებ 60 წუთი.

4. დასაქმებულებს, რომლებიც კვებავენ 12 თვემდე ასაკის ჩვილებს, შეუძლიათ მოითხოვონ დამატებითი შესვენება დღეში არანაკლებ 1 საათის განმავლობაში. ძუძუთი კვების შესვენება ჩაითვლება სამუშაო დროში და ანაზღაურდება.

5. დღიური დასვენების 12-საათიანი პერიოდის გარდა, დამსაქმებლებმა უნდა უზრუნველყონ, რომ ყოველი შვიდდღიანი პერიოდის განმავლობაში თითოეულ დასაქმებულს ჰქონდეს მინიმუმ 24 საათის უწყვეტი დასვენების პერიოდი. მხარეთა შეთანხმებით დასაქმებულს შეუძლია ზედიზედ ორჯერ ისარგებლოს 24 საათის განმავლობაში დასვენების ვადით არა უმეტეს 14 დღისა.

6. 16-დან 18 წლამდე არასრულწლოვანთა სამუშაო დროის ხანგრძლივობა არ უნდა აღემატებოდეს კვირაში 36 საათს და არც 6 საათს სამუშაო დღეში.

7. 14-დან 16 წლამდე არასრულწლოვანთა სამუშაო დროის ხანგრძლივობა არ უნდა აღემატებოდეს კვირაში 24 საათს და არც სამუშაო დღეში 4 საათს.

8. შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის კანონიერ წარმომადგენელს ან მხარდამჭერს შეუძლია დასვენების დღეების გარდა, თვეში ერთხელ ისარგებლოს სხვა ანაზღაურებადი დასვენების დღით ან შეთანხმდეს სამუშაო დროზე, გარდა შრომის შინაგანაწესით გათვალისწინებულისა.

9. დამსაქმებლები ვალდებულნი არიან წერილობით ან/და ელექტრონულად აწარმოონ დასაქმებულის სამუშაო დღის აღრიცხვა და დასაქმებულს ხელმისაწვდომს აძლევენ სამუშაო დროის (სამუშაო საათების) ყოველთვიურ ჩანაწერებს. დამსაქმებელმა უნდა შეინახოს სამუშაო დროის (სამუშაო საათების) ჩანაწერები 1 წლის განმავლობაში.

3. საცდელი პერიოდი და სტაჟირება

1. პირთან შრომითი ხელშეკრულება შეიძლება დაიდოს მხოლოდ ერთხელ საცდელი ვადით არა უმეტეს 6 თვისა. საცდელი პერიოდის ხელშეკრულება იდება მხოლოდ წერილობით.

2. საცდელ პერიოდში შესრულებული სამუშაო ანაზღაურდება.

3. დამსაქმებელს შეუძლია საცდელი პერიოდის განმავლობაში ნებისმიერ დროს დადოს შრომითი ხელშეკრულება დასაქმებულთან, ან შეწყვიტოს შრომითი ხელშეკრულება საცდელი ვადით.

4. სტაჟიორი არის ფიზიკური პირი, რომელიც ასრულებს დამსაქმებლის კონკრეტულ სამუშაოს, ანაზღაურებადს თუ არა, მისი კვალიფიკაციის ამაღლების და პროფესიული ცოდნის, უნარების ან პრაქტიკული გამოცდილების მისაღებად.

5. დამსაქმებელმა არ უნდა გამოიყენოს სტაჟიორის შრომა შრომითი ხელშეკრულების დადების თავიდან ასაცილებლად. სტაჟიორი არ ცვლის თანამშრომელს. დამსაქმებელს არ აქვს უფლება დაიქირაოს სტაჟიორი იმ თანამშრომლის შემცვლელად, რომელთანაც შრომითი ურთიერთობა შეჩერებულია ან/და შეწყვეტილია.

6. ანაზღაურებადი სტაჟირების ხანგრძლივობა არ უნდა აღემატებოდეს 6 თვეს, ხოლო ანაზღაურებადი სტაჟირების ხანგრძლივობა 1 წელს. პირს შეუძლია ანაზღაურებადი სტაჟირების გავლა იმავე დამსაქმებელთან მხოლოდ ერთხელ.

7. სტაჟირების ხელშეკრულება იდება მხოლოდ წერილობით. ასეთი ხელშეკრულება დეტალურად აღწერს სტაჟიორის მიერ შესასრულებელ სამუშაოს.

4. შვებულება

1. დასაქმებულს უფლება აქვს ისარგებლოს ანაზღაურებად შვებულებაში წელიწადში არანაკლებ 24 სამუშაო დღით, ხოლო ანაზღაურებადი შვებულებით წელიწადში არანაკლებ 15 კალენდარული დღით.

2. დასაქმებულს უფლება აქვს მოითხოვოს შვებულება მუშაობის დაწყებიდან 11 თვის შემდეგ. ამასთან, დამსაქმებლის თანხმობით, შვებულება შეიძლება მიენიჭოს 11 თვემდე.

3. სამუშაო წლის მეორე წლიდან დასაქმებულს შეიძლება მიეცეს შვებულება სამუშაო წლის ნებისმიერ დროს.

4. დასაქმებულს შეუძლია შვებულებით ისარგებლოს ნაწილობრივ ან მთლიანად (დამსაქმებელსა და დასაქმებულს შორის შეთანხმების მიხედვით).

5. დამსაქმებელს შეუძლია დაადგინოს დასაქმებულისთვის ანაზღაურებადი შვებულების მინიჭების წესი წლის განმავლობაში.

6. შვებულებად არ ითვლება: ა) დროებითი შრომისუუნარობის პერიოდი; ბ) შვებულება ორსულობის, მშობიარობისა და ბავშვის მოვლის გამო; გ) ბავშვის მოვლისთვის დამატებითი შვებულება.

7. ანაზღაურებადი შვებულების დროს დროებითი შრომისუუნარობის შემთხვევაში დროებითი შრომისუუნარობის ანაზღაურება გაიცემა დროებითი შრომისუუნარობის მთელი პერიოდის განმავლობაში. ამ შემთხვევაში შვებულების დღეები გადაეცემა საავადმყოფოს ფურცელში (ბიულეტენში) მითითებულ დღეთა რაოდენობას.

8. ანაზღაურებადი შვებულების მიღებისას დასაქმებული ვალდებულია ამის შესახებ 2 კვირით ადრე აცნობოს დამსაქმებელს.

9. თუ ანაზღაურებადი შვებულების ანაზღაურება უარყოფითად აისახება სამუშაოს ნორმალურ წარმართვაზე, დასაქმებულის თანხმობით შესაძლებელია შვებულების გადადება მომდევნო წლით.

10. აკრძალულია ანაზღაურებადი შვებულების გადატანა მომდევნო 2 წლის განმავლობაში.

11. დამსაქმებლის ინიციატივით შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტის შემთხვევაში დამსაქმებელი ვალდებულია დასაქმებულს აუნაზღაუროს გამოუყენებელი შვებულება შრომითი ურთიერთობის პროპორციულად.

5. ზეგანაკვეთური სამუშაო

1. ზეგანაკვეთური სამუშაო არის დასაქმებულის მიერ მხარეთა შეთანხმებით შესრულებული სამუშაო სტანდარტულ სამუშაო დროზე (კვირაში 40 საათი) მეტი ვადით.

2. უქმე დღეებში მუშაობა ითვლება ზეგანაკვეთურ სამუშაოდ.

3. უქმე დღეებია: 1, 2, 7, 19 იანვარი; 3, 8 მარტი; 9 აპრილი; აღდგომის დღეები: პარასკევი, შაბათი, Კვირა ორშაბათი; 9, 12, 26 მაისი; 28 აგვისტო; 14 ოქტომბერი; 23 ნოემბერი.

4. არასრულწლოვანთა მიერ შესრულებული მთლიანი ზეგანაკვეთური სამუშაო არ უნდა აღემატებოდეს სამუშაო დღეში 2 საათს და სამუშაო კვირაში 4 საათს.

5. ზეგანაკვეთური სამუშაო ანაზღაურდება ანაზღაურების გაზრდილი საათობრივი განაკვეთით. აღნიშნული გადახდის ოდენობა განისაზღვრება მხარეთა შეთანხმებით. ზეგანაკვეთური სამუშაო ანაზღაურდება ზეგანაკვეთური სამუშაოს შესრულების შემდეგ გადასახდელ თვიურ ანაზღაურებასთან ერთად.

6. მხარეები შეიძლება შეთანხმდნენ დასაქმებულს დამატებითი პროპორციული დასვენების ვადის მინიჭებაზე ზეგანაკვეთური სამუშაოს ანაზღაურების მიზნით. დასაქმებულს ეძლევა დამატებითი დასვენების პერიოდი სამუშაოს დასრულებიდან არაუგვიანეს 4 კვირისა.

7. დამსაქმებელი ვალდებულია აცნობოს დასაქმებულს შესასრულებელი ზეგანაკვეთური სამუშაოს შესახებ სამუშაოს შესრულებამდე 1 კვირით ადრე.

6. დეკრეტული და მშობლის შვებულება

1. დასაქმებულს, მისი მოთხოვნით, ეძლევა ანაზღაურებადი დეკრეტული შვებულება 126 კალენდარული დღის ოდენობით, ხოლო მშობიარობის დროს გართულებების ან ტყუპების დაბადებისას - 143 კალენდარული დღის ოდენობით.

2. დასაქმებულს უფლება აქვს შვებულების დღეები გაანაწილოს ორსულობასა და მშობიარობის შემდგომ პერიოდებს შორის.

3. დასაქმებულს, მისი მოთხოვნით, ეძლევა მშობლის შვებულება 604 კალენდარული დღით, ხოლო მშობიარობის დროს გართულებების ან ტყუპების დაბადებისას - 587 კალენდარული დღის ოდენობით. შვებულების 57 კალენდარული დღე ანაზღაურდება.

4. დეკრეტული შვებულება (გართულების გარეშე, სტანდარტული წესით) ანაზღაურდება სულ 183 კალენდარული დღის განმავლობაში.

5. მამას შეუძლია შვებულების აღება ბავშვის მოვლაზეც (იმ დღეებში, როცა დედა არ იყენებდა შვებულებას).

6. მშობლის შვებულების პერიოდის მიღებისას დასაქმებული ვალდებულია ამის შესახებ აცნობოს დამსაქმებელს შვებულების მიღებამდე 2 კვირით ადრე. დეკრეტული შვებულების ანაზღაურებადი ნაწილი და მშობლის შვებულება დასაქმებულმა უნდა გამოიყენოს თანმიმდევრულად, შესაბამისად 183 ან 200 კალენდარული დღის განმავლობაში.

7. დასაქმებულს შეუძლია მოითხოვოს სრულად ან ნაწილობრივ წელიწადში 2-დან 12 კვირამდე ანაზღაურებადი შვებულება ბავშვის 5 წლის ასაკამდე.

7. შრომისუუნარობა

1. თანამშრომელი, რომელიც ავადმყოფობის გამო ვერ გამოცხადდება სამსახურში, ვალდებულია დაუყოვნებლივ აცნობოს უფლებამოსილ პირს ელექტრონული ფოსტით ან სხვა გზით:

ა. გამოუცხადებლობის მიზეზი;
ბ. სამსახურში არყოფნის სავარაუდო პერიოდი;
გ. დაავადების ტიპი;
დ. სამუშაო, რომელიც უნდა შესრულდეს მისი არყოფნისას.

2. დასაქმებული ვალდებულია სამსახურში მისვლისთანავე, ავადმყოფობის ფურცლის (ბიულეტენის) დახურვიდან 5 სამუშაო დღის ვადაში წარადგინოს ავადმყოფობის ფურცელი (ბიულეტენი) თანხის ანაზღაურების მოთხოვნით, წინააღმდეგ შემთხვევაში გამოტოვებული დღეები და სამსახურში არყოფნა არ ანაზღაურდება. ამ პერიოდის განმავლობაში ჩაითვლება დაუსაბუთებლად.

3. დროებითი შრომისუუნარობის ანაზღაურება ხდება, თუ შრომისუუნარობის პერიოდი ზედიზედ არაუმეტეს 40 კალენდარული დღისა და 6 თვის ჯამური ვადა შეადგენს 60 კალენდარულ დღემდე (ამის შემდეგ დამსაქმებელს არ შეუძლია შრომისუუნარობის პერიოდის ანაზღაურება. სამუშაოდ ან შეწყვიტოს თანამშრომლობა).

4. დამსაქმებელი უფლებამოსილია გაათავისუფლოს დასაქმებული, თუ შრომისუუნარობის ვადა აღემატება ზედიზედ 40 კალენდარულ დღეს ან 6 თვის განმავლობაში იგი აღემატება 60 კალენდარულ დღეს (ამ შემთხვევაში დასაქმებულს უნდა ჰქონდეს გამოყენებული ანაზღაურებადი და ანაზღაურებადი შვებულება).

5. დროებითი შრომისუუნარობის ოდენობა გამოითვლება ყოველთვიური ხელფასის მიხედვით.

8. შიდა დებულებები

1. შრომითი ხელშეკრულებით შეიძლება განისაზღვროს შრომის შინაგანაწესი, როგორც შრომითი ხელშეკრულების ნაწილი. ამ შემთხვევაში დამსაქმებელი შრომის შინაგანაწესს (ასეთის არსებობის შემთხვევაში) შრომის ხელშეკრულების დადებამდე ხელმისაწვდომს აძლევს პირს წასაკითხად. დამსაქმებელმა უნდა შეიტანოს ცვლილებები შრომის შინაგანაწესში, რომელიც ხელმისაწვდომია დასაქმებულის წასაკითხად ასეთი ცვლილებების შეტანიდან 14 დღის ვადაში.

2. შრომის შინაგანაწესი წარმოადგენს წერილობით დოკუმენტს, რომელიც შეიძლება განისაზღვროს:

ა) სამუშაო კვირის ხანგრძლივობა, სამუშაო დღის დაწყება და დასრულება და ცვლაში მუშაობის ხანგრძლივობა;
ბ) შესვენებების ხანგრძლივობა;
გ) ანაზღაურების დრო, ადგილი და წესი;
დ) ანაზღაურებადი შვებულების ხანგრძლივობა და მისი გაცემის წესი;
ე) ანაზღაურებადი შვებულების ხანგრძლივობა და მისი გაცემის წესი;
ვ) შრომითი პირობების დაცვის წესი;
ზ) წახალისებისა და ვალდებულებების სახეები და მათი გამოყენების წესი;
თ) განცხადებების/საჩივრების განხილვის პროცედურებს.

3. სამუშაოს სპეციფიკიდან გამომდინარე, დამსაქმებელს შეუძლია დააწესოს სპეციალური პროცედურები შრომის შინაგანაწესით.

4. დამსაქმებელი იღებს ზომებს დაწესებულებაში დასაქმებულთა შორის თანაბარი მოპყრობის პრინციპის დაცვის უზრუნველსაყოფად და დაწესებულების შრომის შინაგანაწესსა და სხვა დოკუმენტებში შეიტანს ანტიდისკრიმინაციულ დებულებებს და უზრუნველყოფს მათ დაცვას.

5. ბათილია შრომის შინაგანაწესის დებულება, რომელიც ეწინააღმდეგება საქართველოს შრომის კანონმდებლობას, ინდივიდუალურ შრომით ხელშეკრულებას ან კოლექტიური ხელშეკრულებას.

9. დასკვნა

ამ სტატიაში ჩვენ განვიხილეთ მნიშვნელოვანი ძირითადი თემები საქართველოს შრომის კოდექსი.

შეგიძლიათ ჩამოტვირთოთ ჩვენი ბროშურა ამ სტატიის შესახებ აქ.