საქართველოს ეროვნული ბანკი (სებ) განიხილავს საჯაროდ ხელმისაწვდომი ცენტრალური ბანკის ციფრული ვალუტის (CBDC) ამოქმედებას, რათა გამოიყენოს ახალი ტექნოლოგიები შიდა გადახდის სისტემის ეფექტურობისა და ფინანსური ინკლუზიის გასაუმჯობესებლად. CBDC არის ცენტრალური ბანკის პირდაპირი ვალდებულება, რომელიც შეიძლება გამოყენებულ იქნას გადახდების დასაფარად, ან ღირებულების შესანახად და ექნება ლეგალური ფასის სტატუსი. ამ მოგზაურობისას, ეროვნული ბანკი იწვევს ტექნოლოგიურ ფირმებს, ფინტექნოლოგიურ კომპანიებს და დაინტერესებულ ფინანსურ ინსტიტუტებს, შეუერთდნენ ძალისხმევას ფინანსური ტექნოლოგიების საზღვრების შესასწავლად და CBDC-ის მიღების წინაშე მდგარი ტექნოლოგიური, მარეგულირებელი და ფინანსური საკითხების გადასაჭრელად საჯარო და კერძო პარტნიორობის (PPP) მეშვეობით.
სებ-ს აქვს მანდატი, შეინარჩუნოს ფასები და ფინანსური სტაბილურობა. ძირითადი ინსტრუმენტი, რომლის მეშვეობითაც ხდება ამ პოლიტიკის შენარჩუნება, არის ცენტრალური ბანკის ფული - ქართული ლარი (ლარი). ციფრული ტექნოლოგიების ზრდა ხაზს უსვამს ცენტრალური ბანკის ფულის განახლების აუცილებლობას - ლარის ციფრული ვერსიის შექმნით - ციფრული ეკონომიკის უკეთესად სამსახურში და საჯარო პოლიტიკის ეფექტურობის გაზრდის მიზნით.
CBDC პირობას დებს, რომ განბლოკავს ინოვაციური ბიზნეს მოდელების უზარმაზარ ღირებულებას საზოგადოების საკეთილდღეოდ. CBDC-ის დანერგვამ შეიძლება გაზარდოს ფინანსური შუამავლობის ეფექტურობა, ხელი შეუწყოს ახალი ფინანსური ტექნოლოგიების დანერგვას, გააადვილოს ფინანსური ინკლუზია და მიაღწიოს ადრე არაბანკებულ მოსახლეობას. მას ასევე შეუძლია გაზარდოს მონეტარული პოლიტიკის ეფექტურობა მონეტარული პოლიტიკის მონეტარული გადაცემის მექანიზმისა და საზოგადოების კეთილდღეობის ეფექტების გაუმჯობესებით.
ეროვნული ბანკი იზიარებს ამ პრინციპებს BIS (2020) და მიზნად ისახავს CBDC ტექნოლოგიის განვითარებას შემდეგი მახასიათებლების საფუძველზე:
- მოდულური მიდგომა. CBDC-ის ფუნქციებმა ხელი უნდა შეუწყოს და უზრუნველყოს ახალი ფინტექსტური გადაწყვეტილებებისა და დამატებითი ციფრული ლარის განახლებების სწრაფი დანერგვა. აუცილებელია დავიწყოთ მარტივი გადაწყვეტილებებიდან, რომლებსაც შეუძლიათ ეფექტურად განაახლონ/განახლონ და გაზარდონ CBDC-ის მასშტაბები და მასშტაბები დროთა განმავლობაში. ქვემოთ ჩამოთვლილი ყველა მახასიათებელი არ არის აუცილებელი, რომ იყოს მოქმედი ცოცხალი ოპერაციების თავიდანვე და მარტივი გადაწყვეტილებების გამოყენება შეიძლება იყოს გონივრული. მაგალითად, სინთეზური CBDC-ით დაწყება და მოგვიანებით სრულფასოვან CBDC-ზე განახლება შეიძლება იყოს ვარიანტი. მნიშვნელოვანია ამ პროცესში მოდულარული მიდგომის შენარჩუნება მოქნილობისა და რისკის მართვის სასარგებლოდ.
- Დაბალი ფასი. ღირებულება მნიშვნელოვანი ფაქტორია საქართველოს ფინანსური ბაზრის მცირე ზომის გათვალისწინებით. პრიორიტეტი მიენიჭება ეკონომიურ გადაწყვეტილებებს დაბალი ფიქსირებული და ცვლადი ხარჯებით.
- კომფორტი საცალო ვაჭრობისთვის. ძირითადი აქცენტი არის საცალო მომხმარებლები და მიკრო, მცირე და საშუალო საწარმოები (MMSE). CBDC ტექნოლოგია უნდა იყოს მარტივი გამოსაყენებელი, საბოლოო მომხმარებლისთვის განსხვავებული ვარიანტებით.
- მყისიერი. ანგარიშსწორებები უნდა იყოს თითქმის მყისიერი და სისტემამ უნდა უზრუნველყოს ტრანზაქციების ძალიან დიდი მოცულობის მხარდაჭერა.
- თავსებადობა და თანაარსებობა. CBDC არ უნდა შეუწყოს ხელი გადახდების სისტემების ფრაგმენტაციას. აუცილებელია შეუფერხებელი მუშაობის მიღწევა სხვა გადახდის სისტემებთან, საბანკო და ბარათით გადახდებთან, სტაბილურ მონეტებთან, ელექტრონულ ფულთან და სხვა საზღვრისპირა CBDC-ებთან.
- ღია ტექნოლოგიური არქიტექტურა. პლატფორმა, რომელიც ეფუძნება CBDC-ს, მარტივი უნდა იყოს კომერციული ფინანსური ინსტიტუტებისა და ფინტექნიკური კომპანიებისთვის ინტეგრირებისთვის.
- ჭკვიანი კონტრაქტის ფენა. ხელი უნდა შეუწყოს ჭკვიანი კონტრაქტების და ავტომატური გადახდების განხორციელებას. მაგალითად, ავტომატური საგადასახადო აღრიცხვა და გადასახადების აკრეფა მარტივი ოპერაციებისთვის.
- ინფორმაციის ფენა. უნდა მხარი დაუჭიროს ტრანზაქციის გასწვრივ ინფორმაციის არასავალდებულო გადაცემას. მაგალითად, ქვითარი, გარიგება და კონტრაქტის დეტალები.
- GDPR შეესაბამება. CBDC მხარეებმა უნდა შეინარჩუნონ კონტროლი CBDC ტრანზაქციების მეშვეობით გადაცემულ ინფორმაციაზე. ტექნოლოგიამ უნდა უზრუნველყოს პერსონალური მონაცემების მთლიანობა და GDPR სტანდარტებთან შესაბამისობა.
- სტატისტიკური ინფორმაცია. CBDC-მ უნდა უზრუნველყოს სტატისტიკური ინფორმაციის შეგროვება პერსონალური ინფორმაციის დეანონიმიზაციის გარეშე. მაგალითად, ფასების ინდექსების გაანგარიშება.
- AML/CFT თავსებადი. ტრანზაქციის მიკვლევადობა უნდა შეესაბამებოდეს AML სტანდარტებს, განსაკუთრებით FATF რეკომენდაციას 16. გამოსავალი უნდა ეძებდეს ოპტიმალურ ბალანსს კონფიდენციალურობის უზრუნველყოფასა და AML/CFT რისკებს შორის.
- კიბერ მდგრადობა. სისტემა უნდა იყოს მდგრადი აქტიური ოპერატიული საფრთხეების, განსაკუთრებით კიბერშეტევების მიმართ.
- ოფლაინ გადახდები. შეზღუდული p2p ოფლაინ ტრანზაქციების განხორციელების შესაძლებლობა.
- პროცენტის გადახდა. CBDC-მ უნდა მხარი დაუჭიროს საპროცენტო გადახდებს CBDC-ის მფლობელს, ასევე საპროცენტო განაკვეთის დონეს.
- ოპერაციული ლიმიტები. უნდა არსებობდეს შესაძლებლობა დაწესდეს ლიმიტები ინდივიდუალურ მფლობელობაში და ტრანზაქციებზე.
- ოპერაციის დამტკიცებები. გარკვეული ოპერაციებისთვის მრავალხელმოწერის დამტკიცების შესაძლებლობა.
CBDC-ის სრულიად ახალი და პოტენციურად დამღუპველი ტექნოლოგიის გამო, აუცილებელია განვითარების პროცესში რისკების სწორი მართვის უზრუნველყოფა. არსებობს მრავალი რისკი, რომელსაც თეორიული ლიტერატურა ანიჭებს CBDC-ს. შესაძლოა იყოს კიდევ უფრო მეტი ახალი და გაუთვალისწინებელი რისკები, რომლებიც მხოლოდ ცოცხალ და კონტროლირებად გარემოში იქნება ნაპოვნი. სებ-ის მიზანია გამოიყენოს თავისი ღია მარეგულირებელი ჩარჩო ინსტრუმენტები, რათა ხელი შეუწყოს CBDC-ს განვითარებას. მაგალითად, სებ-ის RegLab ობიექტები და მისი პრინციპები შეიძლება გამოყენებულ იქნას CBDC დეველოპერებისთვის მარეგულირებელი სავარჯიშო მიდგომის უზრუნველსაყოფად. სწრაფი ცოცხალი ტესტირება კონტროლირებად გარემოში უნდა მისცეს CBDC ტექნოლოგიის მოქნილ განვითარებას და იმპულსს, განავითაროს ძირითადი ტექნოლოგია სრული პოტენციალით, გააძლიეროს რისკის მართვა და მომხმარებლის გამოცდილება. RegLab-თან ურთიერთქმედება ასევე უნდა დაეხმაროს ეროვნულ ბანკს განავითაროს თავისი მარეგულირებელი მიდგომა და განაახლოს საკანონმდებლო ბაზა, რათა უზრუნველყოს CBDC ტექნოლოგიის შეუფერხებელი და მდგრადი ფუნქციონირება. გარდა ამისა, როგორც ვარიანტი, ციფრული ბანკის ჩარჩო, შეიძლება გამოყენებულ იქნას CBDC განვითარების გასაადვილებლად.
CBDC შეიძლება გახდეს მნიშვნელოვანი ფინანსური ეკოსისტემისთვის და ხელი შეუწყოს კერძო ინოვაციას და ახალი ფინანსური ტექნოლოგიების განვითარებას. აქედან გამომდინარე, კერძო სექტორის სრული ჩართულობა ტექნოლოგიების არჩევანში, ინტერფეისის დიზაინში, მომხმარებელთა მენეჯმენტში, KYC და AML/CFT, მარეგულირებელ შესაბამისობასა და მონაცემთა მართვაში გადამწყვეტი იქნება. თუ თქვენ ავითარებთ CBCD ტექნოლოგიას და დაინტერესებული ხართ შემოგვიერთდეთ ამ ამბიციურ მოგზაურობაში, გთხოვთ დაგვიკავშირდეთ ფინანსური ინოვაციების ოფისის მეშვეობით InnovationOffice@nbg.gov.ge. გთხოვთ, სათაურით დაასახელოთ „PPP CBDC-ზე“ და მოგვაწოდოთ მოკლე შესავალი თქვენი კომპანიისა და თქვენი ტექნოლოგიის შესახებ. ასევე მიუთითეთ, გსურთ შესთავაზოთ გადაწყვეტილებები CBDC ოპერატორს თუ იყოთ CBDC-ის ოპერატორი. ეროვნული ბანკი განიხილავს წინადადებების მთელ რიგს, რომლებიც ხელს შეუწყობს CBDC-ის პირდაპირ მართვას ეროვნული ბანკის ან რეგულირებადი კერძო კომპანიის მიერ.
წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი